आज विश्व दूरसञ्चार दिवस, यसकारण छ ऐतिहासिक

काठमाडौं । आज विश्वभर ५१ औँ विश्व दूरसञ्चार तथा सूचना समाज दिवस । कनेक्ट २०३०: दीगो विकास लक्षका लागि आईसीटी भन्ने नाराका साथ यस पटकको विश्व दूरसञ्चार दिवस अन्तराष्ट्रिय दूरसञ्चार संगठन (आईटीयू) का १९३ सदस्य राष्ट्रमा विभिन्न कार्यक्रम गरी मनाइँदैछ ।

आईटीयू स्थापना भएको दिन मे १७ लाई आधार मानेर सन् १९६९ देखि हरेक वर्ष यो दिवस मनाउन थालिएको हो । विश्वको हरेक कुनालाई जोडेर सबै फरक संस्कृतिबीच सम्बन्ध स्थापित गराउने दूरसञ्चारको महत्व र शक्तिको सम्झनामा यो दिन मनाउने गरिन्छ ।

यो दिवसलाई संयुक्त राष्ट्रसंघकको महासभाले मनाउन सुरु गरेको हो । सन् २०१५ अघि यो दिनलाई विश्व दूरसञ्चार दिवसको रुपमा मात्र मनाउने गरिन्थ्यो । तर पछि संयुक्त राष्ट्रसंघले यसमा सूचना समाज दिवसको नाम समेत थपेको छ ।

सञ्चारको प्रयोग र प्रविधिबाट सम्भव भएको सकरात्मक परिवर्तनहरुको चर्चा गर्न यो दिवस मनाइँदै आएको छ । 

कोभिड-१९ अर्थात कोरोनाभाइरस जस्तो विश्व महामारीको अहिलेको अवस्थामा हरपल सचेत तथा जानकार रहनका लागि सूचना प्रविधि सबैभन्दा महत्वपूर्ण माध्यम बनेको छ । यो जटिल घडीमा भाैतिक अनुपस्थितिको माझ आफ्ना प्रियजन तथा साथीभाइहरुको अवस्थाबारे थाहा पाउने एउटै निर्विल्प माध्यम दूरसञ्चार नै हो । 

सन् १८६५ मा स्थापना भएको आइटीयूले विश्वभर दूरसञ्चार विकासका लागि आवश्यक रणनीति, फ्रिक्वेन्सी व्यवस्थापन जस्ता विषयमा सदस्य राष्ट्रलाई यसले सहयोग गर्दै आएको छ ।

स्थापानाको सुरुवाति चरणमा दूरसञ्चारको विस्तार र पहुँचमा केन्द्रीत हुँदै आएको दिवसमा पछिल्लो समय भने पहुँचसँगै त्यसको गुणस्तरलाई बढी प्रथामिकताका साथ हेरिन थालेको छ । विश्व परिवेशमा इन्टरनेट र टेलिफोनको पहुँचले सिर्जना गरेको डिजिटल डिभाइड अर्थात विभेदलाई कसरी निर्मूल पार्ने भन्ने विषयमा समेत आईटीयू क्रियाशिल रहेको छ ।

युनेस्कोले समेत प्रत्येक वर्ष यो दिवसलाई विशेष नाराका साथ मनाउने गरेको छ । यो वर्ष विश्वले एउटा प्राणघातक जीवाणूको सामना गरिरहेको छ । यसकारण मानव जीवन रक्षामा केन्द्रीत हुँदै दीगो विकासको महत्वलाई नाराको रुपमा राखिएको हो ।

आगामी केही वर्षमा दीगो विकास लक्ष्य पुरा गर्न अत्याधुनिक प्रविधिको प्रयोगमा यो दिनले जोड दिएको छ । आर्थिक, वातावरणीय तथा सामाजिक दीगो विकासको लक्ष्यलाई पुरा गर्न संयुक्त राष्ट्रसंघले पाँचओटा लक्ष्य निर्धारण गरेको छ । जसमा वृद्धि, समावेशिता, दीगो, अन्वेषण र साझेदारी रहेका छन् । 

दिवसको अवसरमा आइटीयूका महासचिव हावलिन झाओले विश्वलाई सन्देश दिएका छन् । उनले विश्वभरका अर्बाैं मानिसहरुलाई जोड्ने सूचना प्रविधि अहिलेको लागि एउटै आशाको स्तम्भ भएको बताएका छन् ।

आइटीयूले यो संकटलाई व्यवस्थापन तथा निवारण गर्न संयुक्त राष्ट्रसंघका एजेन्सी र सूचना तथा सञ्चार प्रविधि समुदायहरुसँग काम गरिरहेको उनले जानकारी दिए ।

‘नवीन प्रविधिहरु फाइभजी र बिग डेटादेखि क्लाउड कम्प्युटिङ र आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स, यी सबै शक्तिशाली हतियार हुन् । जसले कोभिड-१९ जस्ता महामारी र अन्य चुनाैतीसँग लड्न विश्व जगतलाई ठूलो सहयोग पुर्‍याएको छ,’ सन्देशमा उनले भनेका छन् । 

‘कसैलाई पछाडि नछोड्नुको अर्थ कसैलाई पनि अफलाइन नछोड्नु हो,’ महासचिवको सन्देशमा अगाडि उल्लेख छ । विश्व दूरसञ्चार दिवस र सूचना समाज दिवसले कोभिड-१९ लाई पराजय गर्न र २०३० को दीगो विकास लक्ष्य हासिल गर्न डिजिटल प्रविधिमा अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यको आवश्यकतामा उनले जोड दिएका छन् ।

आइटीयूको पछिल्लो तथ्याङ्क अनुसार हालसम्म विश्वको कूल जनसंख्या मध्य ५३.६ प्रतिशत इन्टरनेटको पहुँचमा रहेका छन् । टेलिफोन सेवाको पुहँच सिम सब्सक्रिप्सनको आधारमा जनसंख्या भन्दा बढी पुगिसकेको छ । जसको उदाहरण नेपाल आफै पनि हो ।

नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणको पछिल्लो तथ्यांङ्क अनुसार नेपालमा हाल इन्टरनेट पहुँच कूल जनसंख्याको ७१.७६ प्रतिशतमा पुगेको छ । सिम कार्ड सब्स्क्राइबर त झन् कूल जनसंख्याभन्दा ३९.१७ प्रतिशत बढी छ ।

सन् १९१३ मा पहिलो पटक काठमाडौंमा टेलिफोन लाइन जोडिएको परिवेशबाट आजसम्म आइपुग्दा यो क्षेत्रमा धेरै नै परिवर्तन भएको छ । अहिलको विषम परिस्थितिमा दूरसञ्चार क्षेत्रले महत्वपूर्ण भुमिका निर्वाह गरेको प्राधिकरणका अध्यक्ष पुरुषोत्तम खनाल बताउँछन् ।

खनाल भन्छन, ‘सेवाप्रदायकहरुले आफ्नोतर्फबाट निर्वाह गर्नुपर्ने काम गरिरहेको भए पनी सरकारबाट अहिलको जटिल अवस्था समेत उनीहरुले केही पाउन सकेका छैनन् । बैंकले अन्य क्षेत्रलाई ब्याजमा छूट दिने भनिरहँदा दूरसञ्चार क्षेत्र त्यसमा समेटिन सकेकको छैन ।’

यो क्षेत्रलाई कसरी समेट्न सकिन्छ र सेवाप्रदायक कम्पनीहरुले कस्तो समस्या भोगिरहेका छन् भन्ने विषयमा अनलाइन सेमिनारमार्फत सरकारसँगै आईटीयूलाई समेत जानकारी गराउने कार्यक्रम रहेको खनालले बताए ।

गत वर्ष संयुक्त राष्ट्रसंघले ‘ब्रिजिङ द स्ट्याण्डराइजेसन ग्याप’ को नारा लिएको थियो । जसले नवीनतम् प्रविधिको प्रयोगबाट समानता कायम गरी दीगो विकासको लक्ष्य पुरा गर्ने उद्देश्य बोकेको थियो ।

सन् १८६५ मे १७ मा पेरिसमा पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय टेलिग्राफ कन्भेन्सनमा हस्ताक्षर भएको थियो । यसै कन्भेन्सनमा टेकेर अन्तर्राष्ट्रिय दूरञ्चार युनियन आइटीयूको स्थापना भएको थियो । नोभेम्बर २००५ मा भएको सूचना समाजको विश्व सम्मेलनले संयुक्त राष्ट्रसंघीय महासभालाई मे १७ लाई विश्व सूचना समाज दिवसको रुपमा घोषणा गर्न आग्रह गर्‍यो ।

त्यसपश्चात संयुक्त राष्ट्र संघको महासभाले मार्च २००६ मा (ए/आरईएस/६०/२५२) रेजोलुसन मार्फत मे १७ लाई विश्व सूचना समाज दिवसको रुपमा समेत मनाउने घोषणा गरेको हो । विश्व दूरसञ्चारले आज विश्वलाई कृषि युगदेखि सूचनाको युगसम्म ल्याइपुर्‍याएको छ ।

दिवसको अवसरमा कसले के भने ?

‘आजको सूचना समाज विकास भएको जग भनेकै प्रभावकारी दूरसञ्चार सञ्जाल हो’- तलाल अबु घजाले

‘हामी अहिले ई-कमर्शको युगमा छाैं । यसकारण दूरसञ्चार क्षेत्रको नेतृत्व पनि महत्वपूर्ण हुन आवश्यक छ’- माइकल ओलेक्से

‘स्मार्ट विजनेसले श्रममा हुने खर्चलाई मात्र हेर्दैन । उसले बजार पहुँच, यातायात, दूरसञ्चार पूर्वाधार र जनशक्तिको शिक्षा र सीपको स्तरलाई पनि हेर्छ, पूँजी र नियमनकारी बजारको विकासलाई हेर्छ’- जेनेट नेपोलिटानो 

‘सामाजिक सञ्जाल तथा डिजिटल मिडिया र दूरसञ्चारबाट आज हामीले ठूला मेगाफोन र एम्प्लिफिकेसन पाएका छाैं’

-माइक डेविन

‘जब मानिसहरु कुराकानी, टेक्स्ट वा ब्राउजिङ गरिरहेका हुन्छन्, तब तत्कालको समयमा दूरसञ्चार नेटवर्कहरुले विभिन्न बहावहरु पछ्याइरहेका हुन्छन् र त्यसलाई गूगल ट्राफिक कन्जेसन म्यापको रुपमा क्रिस्टलाइजिङ गरिरहेका हुन्छन्’

– कार्लो रेट्टी

‘हामी बाचेँको अहिलेको समाज विज्ञान र प्रविधिमा पूर्णरुपमा निर्भर छ । तर यहाँ अधिकांशलाई विज्ञान र प्रविधिको बारेमा राम्ररी थाहा छैन’

– कार्ल सेगन

‘सिकारको समाजमा बालबालिकाहरु धनुष र बाणसँग खेल्थे तर अब सूचनाको समाजमा बालबालिकाहरु सूचनासँग खेल्छन्’

– हेनरी जेन्किन्स

‘सूचनाको युगमा धेरै डेटा भएको कारण सहजता सम्बन्धी ज्ञानको महत्व बढिरहेको छ’

– जोन नेइसबिट

पछिल्लो अध्यावधिक: असोज २, २०७९ २२:३३

टिप्पणीहरू